Gezond of Ongezond
Nu we weer midden in een periode van heerlijke feestdagen zitten, vliegen de schuldgevoelens ons weer om de oren. Net zoals in december is er door een heleboel mensen te veel gesnoept, te veel gedronken, te veel gefeest en vooral veel te veel ongezond gedaan.
Wanneer ik iemand dit hoor zeggen, durf ik vervolgens wel eens de vraag te stellen wat voor ongezonde activiteiten er dan precies zijn ondernomen. Vaak komt het neer op te veel zoet, te veel kaas, te veel alcohol en te veel bewerkt voedsel. Ik snap prima waarom dat ‘ongezond’ wordt genoemd en ik wil helemaal niet gaan beweren dat zulke dingen wél gezond zouden zijn. Ik wil met dit artikel wél pleiten voor een andere woordkeuze – onhandig vs. handig, waarover later meer – om voedselkeuzes aan te duiden.
Als je honderd mensen willekeurig op straat vraagt naar wat volgens hen gezonde en ongezonde producten zijn, levert dat hoogstwaarschijnlijk gelijke rijtjes op. Bij gezond denken we allemaal spontaan aan fruit, groente, eieren, vis, kip en bij ongezond waarschijnlijk snoep, bier, chips, (melk)chocola, frisdrank en ijs. Misschien ontstaat er wat discussie over dingen als zuivel, brood of rood vlees, maar in grote lijnen zal iedereen het ongeveer eens zijn. De buitenste rij van de supermarkt is gezond en de binnenste rijen zijn ongezond.
Nu wil ik hier niét ingaan op de discussie of producten al dan niet terecht als gezond of ongezond beschouwd moeten worden. Ik wil daarentegen graag vertellen over waarom het gebruik van die twee extreme labels het moeilijker maakt om succesvol op gewicht te blijven of af te vallen. De manier waarop we praten heeft invloed op ons gedrag. De manier waarop we over onze voeding en ons eetgedrag praten heeft dus ook invloed op het resultaat dat we halen.
Ongezond is lekker
Als we nu nog eens honderd mensen willekeurig op straat benaderen en vragen wat ze het allerlekkerste eten vinden, dan gok ik dat het lijstje eerder veel ‘ongezonde’ producten bevat dan ‘gezonde’ producten. Dat is niet alleen omdat die producten zo gemaakt zijn dat wij ze perfect lekker vinden – al is dat natuurlijk wel zo – maar ook omdat wij als mensen een klein beetje pervers zijn en ‘ongezond’ gewoon lekkerder vinden, punt.
Uit onderzoeken blijkt bijvoorbeeld dat we precies hetzelfde koekje ‘ongezond’ lekkerder vinden dan wanneer het als ‘gezond’ wordt gepresenteerd. Zelfde koekje, ander label. Ongezond impliceert dat het eigenlijk een beetje verkeerd is, buiten de lijntjes kleurt van wat goed is. Dat het niet mag, vinden we interessant en aantrekkelijk. Op die manier creëer je trek in snoep en koek, bovenop het feit dat die dingen gewoon op zichzelf al lekker zijn.
Andersom vinden we voedsel dat verkocht wordt als gezond net minder lekker dan als er niets over wordt gezegd. Dat herken je vast wel als je kinderen iets ‘gezonds’ probeert aan te smeren. Het argument “dit is gezond voor je” heb ik nog nooit zien werken bij kinderen. Als volwassenen zijn we alleen wat subtieler geworden in ons gedrag, maar nog steeds vinden we gezond eigenlijk minder lekker.(Citaat) Daarom zie je al die gezonde trends in de vorm van ‘ongezonde snacks’. Gezonde donuts, brownies, cakejes, cupcakes, etc.
Zo kunnen we nog een beetje zondigen terwijl we onszelf voorhouden dat we gezond bezig zijn.
Natuurlijk geven de lijstjes die we hierboven noemde een goede richtlijn voor je dagelijkse voedingspatroon, maar om daadwerkelijk tot een gezonder voedingspatroon te komen, is het dus niet handig om die producten als ongezond en gezond te bestempelen. Daardoor krijgen je juist zin in het ongezonde en worden gezonde dingen minder interessant.
Ongezond eten = slecht bezig?
Wat ik nog ongemakkelijker vind, is dat het eten van ‘ongezond’ voedsel vaak samenvalt met een negatieve zelfbeoordeling, namelijk “ik ben slecht”. Ons eetkeuzes worden dan een soort samenvatting van onze waarde als persoon. Dat wordt nog vervelender als jouw oplossing voor die negatieve gevoelens eruit bestaat om eten te zoeken dat een troostende werking heeft. En dat troostvoedsel bestaat helaas zelden uit worteltjes.
Dit denken in termen van goed vs. slecht over voedsel zorgt soms voor een ‘fuck-it’ reactie die je misschien wel herkent: “nu heb ik toch al een slechte dag, dus nu kan ik net zo goed meteen helemaal losgaan”. Een hellend vlak, waarbij één koekje op indrukwekkende wijze kan leiden tot een domino-effect met als resultaat een voedingsdagboek dat eruitziet als een boodschappenlijstje voor een sweet sixteen – als je al je zonden al hebt durven opschrijven, tenminste.
Dit soort excessen zijn het gevolg van onze neiging om producten op een binaire manier als goed of slecht te beschouwen. Als je na één koekje al voor eeuwig en altijd verdoemd bent, kun je net zo goed alle koekjes eten, want veel erger kan het toch niet meer worden. Ik las ooit het volgende citaat: “Het is alsof je een lekke band hebt gereden en nu de andere drie ook maar lek steekt, omdat het toch verpest is”. Als we eten en goed of slecht meer als een dimmer zien in plaats van een aan-uitknop, wordt de verleiding minder groot om dan maar vandaag te laten gaan om morgen weer te beginnen. Op elk punt kun je de situatie weer een beetje beter maken dan ze nu is.
Voedingspatroon is gezond/ongezond
Bij Go Personal Training gebruiken we de termen gezond en ongezond wel, maar we gebruiken ze alleen voor je totale voedingspatroon of leefstijl. Stel je voor dat je voor een half jaar bij ons komt en we aan de slag gaan met jouw gewicht. In dat half jaar eet je ongeveer 240 maaltijden en nog eens 200 snacks. Een heleboel individuele beslissingen die je telkens weer opnieuw kunt nemen – één of twee ‘ongezonde’ keuzes zullen daarin nauwelijks verschil maken.
Keuzes kunnen alleen ongezond zijn als je ze consequent maakt, maar niet als je met mate en gevarieerd eet. Daarom hebben we het alleen over ongezond als het iets problematisch is in jouw totale voedingspatroon. Als in jouw totale voedingspatroon je kilocalorieën kloppen, er rekening is gehouden met jouw persoonlijke voorkeuren én je voldoende gevarieerd eet om je micronutriënten binnen te krijgen, dan maken kleinere dagelijkse keuzes niet zoveel uit en valt gezond of ongezond moeilijk te definiëren. Dan bestaat dit concept immers alleen in het totaalplaatje.
Als we dat meenemen met het feit dat onze hersenen dus nogal slecht reageren op het label ‘ongezond’, stel ik voor dat we proberen om andere termen te gaan gebruiken.
Handig en onhandig
Mijn voorstel is om in plaats van gezond en ongezond te werken met handig en onhandig. Handig en onhandig zijn meer een beoordeling van gedrag in plaats van jou als persoon. Goed of slecht en gezond en ongezond zijn voor mijn gevoel oordelen over wat je bent en kun je dus niet echt veranderen. Onhandig gedrag kun je daarentegen redelijk makkelijk veranderen in handig gedrag, zonder dat we daar al te filosofisch over hoeven te doen.
Als je koekjes ongezond vindt en je eet twee of drie koekjes, dan ben je meteen slecht, heb je het toch verpest en kun je de hele dag wel net zo goed vergeten.
Als je twee of drie koekjes eet en je denkt bij jezelf “dat was onhandig”, dan kun je weer door en is er niets aan de hand. Het is wat vriendelijker en het geeft je wat meer ruimte om jezelf aardig te vinden.
Het mooiste aan onhandig en handig vind ik zelf dat er impliciet een vraag achter schuilgaat, namelijk ‘waarvoor?’. Onhandig om af te vallen, onhandig om aan te komen, onhandig om een verzadigd gevoel te hebben. Het herinnert je weer even aan het doel dat je jezelf hebt gesteld en het wordt makkelijker om een vervolgactie te bedenken die weer wel bijdraagt aan je doel.
“Het was onhandig om twee koekjes te eten, maar het handige nu is om een glas water te halen of iets te eten wat goed voelt.”
Professioneel advies
Handig kan hierbij dus richting geven aan je doelen en kan helpen met prioriteiten stellen. Als je adviezen hoort over het verschil tussen wit en bruin brood en je doel is afvallen, dan is het onhandig om je daarop te focussen.
Als je moeite hebt met naar de wc gaan, is het wel een handige focus. Als je niet weet welke dingen handig of onhandig zijn voor je doelen, dan is het goed om professioneel advies te zoeken en helpen we je bij Go PT graag verder. We werken speciale programma’s uit die erop gericht zijn om jouw voedingspatroon op een gezonde manier op te bouwen – met handige keuzes en ruimte voor een paar minder handige keuzes.
Ook als je bij jezelf merkt dat je veel oordeelt naar jouw relatie met voeding is het handig om een coach of trainer te zoeken die je kan helpen om positiever om te gaan met voeding. Voeding is bedoeld om van te genieten en te delen met elkaar en het is zonde als je daar veel negatieve gevoelens bij ervaart.