De mythes achter ‘voedsel als brandstof’
‘Je eten is je brandstof, je fuel om vooruit te komen.’ Een metafoor waar we om de haverklap mee om de oren worden geslagen. Het lijkt wel alsof we allemaal machines zijn geworden: we tanken bij met sportdrank, laden onze batterijen op tijdens een rustdag, en af en toe trekken we de stekker er helemaal uit om op een warm strand in het zuiden wat vitamine D op te doen. Wel, nieuwsflash: we zijn geen Terminators die zomaar om het even wat in hun systeem kunnen gieten – en al zeker niet als je gezonder wilt leven of naar een bepaald trainingsdoel toewerkt. We ontkrachten enkele voedselmythes voor je en doen uit de doeken hoe:
- Voeding foutief als ‘brandstof’ wordt neergezet,
- Calorieën vaak helemaal verkeerd begrepen worden,
- De wetenschappelijke principes achter voedingsstoffen in elkaar zitten,
- Je voeding kunt toepassen voor een mooier lichaam,
- Je jouw houding tegenover voedsel kunt bijschaven.
Wat betekent voeding voor jou en voor anderen?
Ken je het balkje in Google dat automatisch je zoekopdracht aanvult met de meest populaire vragen? We hebben even de test gedaan en ‘voedsel is…’ ingetikt. De top-vijf van resultaten die we terugkregen:
Voedsel is…
- Vulling
- Het nieuwe roken
- Gezondheid
- Het beste medicijn
- Liefde
Vulling? Liefde? Of toch een medicijn? Heel erg uiteenlopende meningen, waarvan een aantal best zorgwekkend klinken. Als je denkt dat eten immers alleen maar vulling is, kom je net zo bedrogen uit als wie denkt dat voeding liefde geeft. De waarheid is een tikkeltje complexer en genuanceerd!
De mythe achter ‘voedsel als brandstof’ ontkracht
Het is best een pakkende vergelijking: je eten als brandstof om vooruit te komen in het leven. Even een dipje? Hop, stop wat voedsel in je lijf en je kunt er weer een tijdje tegenaan. Toch is dat véél te kort door de bocht. Niet alle brandstof is immers even onschadelijk, en sommige types bevatten meer gevaarlijke restproducten dan andere. Met ons eten is precies hetzelfde aan de hand.
Voeding is immers niet zomaar vulling in de vorm van magische ‘energie’ of ‘calorieën’. De zaak ligt veel complexer. Iedereen weet ergens wel dat een zak chips niet gelijk staat aan een gebalanceerde maaltijd, hoewel ze misschien wel hetzelfde aantal calorieën en dus dezelfde energiehoeveelheid bevatten. Maar hoe zit het dan precies?
“Eten is méér dan alleen maar energie en calorieën.”
Waarom calorieën niet zaligmakend zijn
Het belang van vitaminen en mineralen
Ons lichaam heeft uiteraard een energiebron nodig om goed te functioneren. En dat doen we, inderdaad, met eten. De energiehoeveelheid van een bepaald voedingsmiddel drukken we uit in (kilo)calorieën. Maar heb je er ooit al eens bij stilgestaan wat een calorie eigenlijk is?
De officiële definitie van de calorie luidt als volgt:
“Eén calorie is de hoeveelheid energie die nodig is om één gram zuiver water één graad op te warmen.”
Dat klinkt behoorlijk machinaal en brandstof-achtig. Waar het niét op lijkt, is een goede definitie om toe te passen op het menselijke lichaam. Wanneer was de laatste keer dat jij naar de supermarkt bent gegaan om gauw wat calorieën bij te tanken?
Een calorie is niets meer of minder dan een eenheid waarin energie wordt uitgedrukt.
Je merkt meteen dat dit problematisch is. Volgens deze definitie is er immers geen enkel nutritioneel onderscheid tussen calorieën uit pakweg een zak chips en uit een even calorierijke avocado. Het is waar: ons lichaam heeft energie nodig om goed te kunnen functioneren, en die energie halen we uit voeding.
We hebben een objectief wetenschappelijk vergelijkingspunt nodig om die energie uit te drukken, en daarom gebruiken we calorieën als meeteenheid. En dat is prima om ons een goed algemeen beeld te vormen. Toch zitten de noden en behoeften van ons lichaam iets complexer in elkaar…
De grote energieleveranciers: macronutriënten
Wat gaat er dan eigenlijk allemaal achter die grote noemer van calorieën schuil? Een heleboel. Laten we beginnen bij de macronutriënten. Eenvoudig gezegd: een macronutriënt is een voedingsstof die in grote hoeveelheden in ons eten voorkomt. Er zijn drie groepen, en je kent ze waarschijnlijk al:
- Eiwitten
- Koolhydraten
- Vetten
Ons lichaam heeft zowel eiwitten, koolhydraten als vetten nodig om goed te functioneren. Afhankelijk van je lichaamsbouw, persoonlijke situatie en doelstellingen – bijvoorbeeld afvallen, spierkracht kweken of gewoon gebalanceerd en gezonder leven – kan het zijn dat de balans tussen de drie categorieën hierboven overhelt naar de ene of de andere groep, maar we hebben ze toch alledrie in mindere of meerdere mate nodig als onderdeel van een uitgekiend dieet.
Volgens de foutieve redenering van ‘voedsel als brandstof’, leveren ze alle drie, nou ja, calorieën, en dus compleet gelijkwaardige en onderling inwisselbare energie. Wie even nadenkt, weet natuurlijk dat vijf eieren, met vooral eiwitten, niet hetzelfde effect zullen hebben op je lichaam als twee lepels olijfolie, die op hun beurt voor 100% uit vetten bestaan. Toch leveren ze volgens de klassieke benadering misschien wel dezelfde hoeveelheid calorieën en dus energie of ‘brandstof’.
Macronutriënten zonder calorieën
Naast de eiwitten, koolhydraten en vetten bestaan er nog andere macronutriënten die geen calorieën (en dus ook geen energie) bevatten, maar die toch erg belangrijk zijn. Ook daar heb je vast al wel eens van gehoord:
- Water
- Vezels
- Antioxidanten
Water bevat nul calorieën, maar toch hou je het geen drie dagen uit zonder. Vezels dragen op hun beurt dan weer bij aan een vlotte spijsvertering en je verzadigingsgevoel na de maaltijd. Antioxidanten beschermen je tot slot tegen veranderingen aan je lichaamsweefsel en DNA – een belangrijk afweermechanisme tegen kanker, dus. Geen enkele van de drie stoffen hierboven telt mee volgens de calorieberekening, maar toch zou je het zonder niet lang uitzingen.
Micronutriënten : Vitaminen en mineralen
Naast de voedingsstoffen die in grote mate in onze voeding voorkomen, zijn er nog een heleboel andere stofjes die – als je de juiste dingen eet, tenminste – in ons voedsel zitten. Ze zijn echter in veel kleinere hoeveelheden aanwezig, en daarom noemen we ze micronutriënten. Je kent ze onder deze namen:
- Vitaminen
- Mineralen
Vitaminen en mineralen bevatten geen calorieën en je proeft ze net zo min, maar toch maken ze een essentieel onderdeel uit van een gezond dieet. Het zijn voedingsstoffen die je nodig hebt in kleine hoeveelheden en ze helpen je lichaam bij het metabolisme. Zonder deze voedingsstoffen zou ons lichaam het niet lang uitzingen.
Het bekendste voorbeeld van een mineraal? Calcium.
Calcium helpt om:
- Je botten te versterken,
- Bloed te laten stollen,
- Je bloeddruk te regelen,
- Onze spieren en ons hart aan de gang te houden.
Een ander bekend mineraal is magnesium. Het helpt je onder meer om:
- Eiwitten aan te maken,
- Onze bloedsuikerspiegel onder controle te houden,
- Andere mineralen te transporteren doorheen je lichaam.
Elk mineraal heeft dus heel wat nuttige functies! Maar… Wist je dat vitaminen en mineralen amper calorieën bevatten? Geen enkele van deze voedingsstoffen wordt volgens de caloriewetenschap gezien als een ‘energiebron’. Volgens de eenvoudige rekenmethode van de calorieën zijn twee klontjes suiker even voedzaam als een appel. Ze bevatten immers hetzelfde aantal calorieën.
Dat is natuurlijk onzin: een appel is veel voedzamer door alle vitaminen die erin zitten. Daarnaast heb je met een appel ook echt het gevoel dat je iets gegeten hebt, wat we met twee suikerklontjes sterk durven betwijfelen. Dat komt dan weer door de vezels in de appel, die dan misschien geen calorieën bevatten, maar wél helpen bij een gezonde vertering.
Je ziet dus makkelijk een probleem aankomen: een tekort aan vitaminen en mineralen. Als je voedsel louter als brandstof bekijkt, negeer je de toegevoegde waarden van onze vrienden vitaminen.
Manke metafoor
Op basis van deze hele eenvoudige principes van macro- en micronutriënten wordt het dus al snel duidelijk dat calorieën wel een prima indicatie geven, maar toch niet helemaal hetzelfde zijn als voedingsstoffen. We kunnen ons lichaam nu eenmaal niet zomaar even bijtanken met om het even welke soort energie. Dat is heel belangrijk om inzicht te krijgen in hoe ons lichaam reageert op verschillende soorten voeding. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat je misschien structureel meer calorieën naar binnen speelt dan zou moeten, en tóch gewicht verliest of er beter gaat uitzien.
Het omgekeerde kan natuurlijk ook (helaas): perfect binnen de richtlijnen van je calorie-inname blijven met ongezond voedsel, en toch aankomen. Volgens de klassieke calorierekenkunde is dat onmogelijk – maar dankzij macro- en micronutriënten weet je nu wel beter. Het menselijke lichaam is nu eenmaal geen verbrandingsmotor! Ons lijf en zijn metabolisme zijn een combinatie van complexe en gevoelige systemen.
Een alternatieve methode die dat goed illustreert, is de filosofie van ad libitum diëten: eten tot je verzadigd bent en zonder calorieën te tellen, maar mét een goede basiskennis en bewustzijn over alles wat je eet. Niet voor absolute beginners, dus.
Voorbeelden
Laten we maar even kijken naar enkele minder wetenschappelijke experimenten. De verhalen die het verschil tussen lege calorieën en echte voedingsstoffen illustreren, zijn legio.
Er zijn in de loop der jaren bijvoorbeeld heel wat personal trainers de revue gepasseerd die de volgende uitdaging zijn aangegaan: eerst gewicht bijkomen met ongezond voedsel – dat dus veel ‘lege’ calorieën zonder micronutriënten en vitaminen bevat -, om vervolgens die extra kilo’s weer kwijt te spelen. Klinkt simpel, maar dat is het zeker niet. Dit soort uitdaging is altijd moeilijk, omdat ons lichaam in de war raakt.
Overstappen van voedzaam en gezond eten naar calorierijke ‘vulling’ is makkelijk – veel wilskracht heb je daar niet voor nodig. Opnieuw overstappen naar gezond eten met veel goede voedingsstoffen daarentegen, is veel lastiger. Vitaminen proef je immers niet, en lekker zoete suiker wél.
De secundaire effecten van nutriëntarme voeding op ons lichaam worden pas na een tijdje duidelijk: grauwe huid, futloosheid, tot zelfs een slecht humeur en verlaagd libido. Allemaal de schuld van die verdomde voedingsstoffen – of correcter: het gebrek eraan. Op het internet wemelt het van de voorbeelden van (vooral Amerikaanse, of wat dacht je) fitnesstrainers die de uitdaging aangaan om enkele weken enkel junkfood te eten. De resultaten van die experimenten zijn de beste motivatie om toch maar op te letten met wat je naar binnen stopt…
Neem het heft in eigen handen met je voeding
Wat kun je nou zelf doen om genuanceerd met de calorieën in je voeding om te gaan?
Kennis is de eerste stap. Als je tot hier in de tekst bent gekomen, beschik je al over heel wat info om betere keuzes te maken of je op z’n minst bewust te zijn van hoe je lichaam écht reageert op verschillende soorten voeding. Blijf jezelf informeren, leer bij en luister naar je lichaam. Hoe meer je te weten komt over voedingsstoffen, hoe beter de beslissingen die je zult nemen. Slaap je bijvoorbeeld minder goed, voel je je futloos of slaag je er maar niet in om die extra kilo’s eraf te werken? Hoewel je misschien toch plichtsgetrouw elke dag als een boekhouder al je calorieën optelt? Veel kans dat een aanpassing in je dieet een belangrijk verschil kan maken.
Eten is zoveel meer dan brandstof. Je bent geen machine, maar een mens – gelukkig maar.
Stel jezelf de vraag: wat betekent eten voor jou? Vulling, gezondheid, of nog iets anders? Het antwoord geeft je inzicht in hoe je denkt en wat jouw relatie met voeding is. Dacht je over calorieën als een optelsommetje, met een vast maximum per dag? Goed nieuws: dat is helemaal niet zo.
Eten als expressiemiddel
Vaak gebruiken we eten niet alleen functioneel, maar ook als communicatiemiddel – zowel tegenover onszelf als naar de buitenwereld toe. Wat we eten, waar we eten: het zegt allemaal bewust en onbewust iets over onszelf. Identificeer je jezelf als een foodie? Koop je vaak in de natuurwinkel en kook je vaak zelf? Of ben je net avontuurlijk ingesteld en eet je alles wat er op je pad komt? Allemaal psychologische elementen die meespelen in hoe je over eten denkt en wat je er vervolgens mee doet. Eén ding is zeker: eten is niet zomaar brandstof die je door je dag heen loodst.
Inzicht in je eten
Je hoeft geen voedingswetenschapper te zijn om de basisprincipes succesvol toe te passen in je eigen leven – al helpt het natuurlijk wel als je het beste uit jezelf wilt halen.
Inzicht in je voeding is de eerste stap naar een beter lichaam, of je nu op zoek bent naar een nieuw trainings- of gewichtsdoel of gewoon gezond wilt blijven.
Hopelijk hebben we je hiermee een betere kijk op eten bezorgd, die je kan helpen om een gezonder voedingspatroon in te bouwen. Op zoek naar meer houvast en een persoonlijke aanpak die je letterlijk op het lijf geschreven is? Dan weet je ons te vinden!